‘Kürdistan’ isminin yer aldığı ilk harita
Kültür/Sanat Haberleri —
- 1682 tarihli Alain Manesson-Mallet’in çizdiği haritada Kürdistan, Amediye ve Şarezor şehirlerini kapsayan bir ülke.
Kürdistan ve Diyarbekir ülkeleri
Kitapta haritanın yanı sıra Kürdistan ve Diyarbekir üzerine bilgiler de mevcut. Almanca ‘Beschreibung des ganzen Welt-Kreises’ (Tüm dünya yuvarlağının tasviri) 1719 yılında yayımlanan yenilenmiş baskısında ”Curdistan, Diarbeker ve Hierad ülkeleri” başlığında Kürdistan ve Diyabekir üzerine bilgilere yer verilmiş. Şehir isimleri farklı biçimlerde yazılmış. Örneğin Şarezor’dan bahsederken bir yerde ’Chirfoul’, bir altbaşlıkta da Chirefoul yazılı. Yine Diyarbekir için de birkaç faklı versiyon var. Bu yüzden bu isimleri kitapta yer aldığı biçimiyle yazacağım. Parantez içinde yazılan şehir isimlerini de ben ekledim. Kürdistan ve Diyarbekir merkezi hakkında kitapta Türkçe çevirisiyle şu bilgiler yer alıyor:
”Curdistan, Diarbeker ve Hierad ülkeleri
I- Kürdistan toprağı Ninive (Ninova) şehrinin kalıntısı olan Amediye ve Chirfoul (Şarezor) şehirlerini kapsar.
1.) Amediye bir mil uzunluğunda kabul edilen bir dağın ucunda durmakta. Kayalıkları bulunan bu şehrin suyu yoktur, fakat dağın yarığından dökülen taze ve iyi kaynakları taşırlar. Bu şehirde güçlü bir tütün ve mazi meşesi ticareti vardır ve birçok yerden buraya getirilir. Dicle’nin karşısından bulunan yıkılan Ninive surlarında görülmeye değer özel bir şey yok.
2.) Scahetelus, Chirefoul veya Scheherezul, yarısı Perslerin elinde olan bu şehir, yakın bir zamanda Türkler tarafından fethedildi ve burda oturan Beylerbeyin emri altında 20 sancak var.
II. Diarbecker ya da Diarbeck’de, Orta Diarbekir, Musul Raga ya da Rika, Bir ve Orfa bulunuyor.
1.) Diarbekir şehri ya da Karaaut, Dicle’nin batısında bir yükseklikte bulunuyor. Kendisi büyük ve çok sayıda halkın yaşadığı bu şehirde, ve ticareti de acayip bir çoğunlukla mazi meşesi meyvesi ile cilanan deriden oluşuyor. Bir taraftan başlayan çift kale ve kapılarla çevrili başka bir taraftan birbirine ulaşan çift sur ve burçlarla çevrilidir. Burda oturan Beylerbeyi’nin emrinde 19 sancak bulunur.’’
Haritanın Almanca baskısı |
Sonraki haritalar da benzer sınırlar ile çizilir
Kitapta yer alan bilgilerden de anlaşıldığı gibi Alain Manesson-Mallet, Kürdistan için Amediye ve Şarezor şehirlerini kapsayan bir ülke tahayyül etmiş. Diyarbekir de Musul, Rakka ve Urfa’nin içinde olduğu geniş bir ülke ki bu bilgiler dönemin yazılı kaynaklarıyla uyuşuyor. Mesela bir dönem Diyarbekir Eyaleti’ne bağlı olan Musul, daha sonra Bağdat Eyaleti’ne bağlı bir sancak merkezi yapılır. Bu haritanın coğrafik, siyasi ve idari Kürdistan’ı işaret etmesinden öte bu isimle bulunması önem arz ediyor, zira sonrasında farklı kartograflar tarafından çizilen haritalarda Kürdistan yer alır. Sonraki birkaç haritada da ‘Kürdistan’ Amediye merkezli topraklardı. İngiliz kartograf Emanuel Bowen’in Küçük Asya’yı gösterdiği 1747 çizimli haritası da bunlardan biri. Bonne Rigobert’in 1791 tarihli haritasındaki Kürdistan da diğer ikisine benzer.
Emanuel Bowen’in 1747 çizimli haritasında Kürdistan |
Bonne Rigobert’in 1791 tarihli haritasında Kürdistan |