MAMOSTE SILÊMAN: ‘Qiralo Bêrûçik’ bêmerg o!
“Dost û diþmen wa her kes bizano ke: Ma do yew roj teqez qezenc bikerê. Hewayê yew koleyî ciwîyayîþ ra se, sey yew leþkerê azadî merdiþ hina baþ o.”
Yilmaz Guney 1937 de, Edena de yeno dinya. Nameyê ey yo heqîqî, Yilmaz Putun o. Her çendî îdareyê keyeyê Yilmazî baþ nêbo zî domanîya ey, hetanê hewt serreya ey bextîyarey reyde vêrena. Nê serran de, deyrê ke maya ey, bi kurdkî vatê û sazo ke pîyê ey cenayo, ey ser o zaf tesîr kerdo. Dibistanê xo yê yewine, di dibistananê cîyan de temam keno. Wexto ke wendegehê mîyanênî û lîse de waneno; rojname û gazoz roþeno, karê pemeyî de xebitêno, irxatan rê awedayîyey, erebecîyey, çiraxey û karanê cîya-cîyan de xebitîno. Sayeyê nê karanê cîya-cîyayan, wayîrê yew cuyêko bi tecrube beno.
Guney, serran ra dima derheqê domanîya xo de wina vano; “Mi ferqê sinifan; wexto ke mi domananê zengînan reyde kay kerd, ferq kerd. Maya mi hamnanî pîyê mi reyde hêgayan de irxatey, zimistanî zî keyeyan de xizmetkarey kerdnî.”
Eleqeya bi sînema rê 14 serre de destpêkerd
Eleqeyê ey yo sînema, wexto ke hima 14 serre bi destpêkeno. Nê serranê xo de, þîrketanê vilakerdiþê fîlman de xebitêno.Naskerdiþê ey ê sosyalîzmî, 17 serreya ey de, yew þîîrê Nazim Hikmetî ra destpêkeno. Wendiþê nê þîîrî ra dima wina vano; “Mi fam kerd ke ez merdimê kam sinif a. Ez dewij bîya û xalasê mi, ancax bi xelasê sinifa mi mumkun bi.” Kovaranê edebîyatî rê, hîkaye û þîîrî riþnay. Semedo ke hunero mûxalîf îcra kerdnî; semedo ke hîkayeyo ke nameyê ey; “Sîstemê ke hîrê têdûþtîye înan bellî nîyê” (Uç Bilinmeyenli Eþitsizlik Sistemleri) nuþto, erzîyeno hepisxane. Na serre de, dekeweno Fakulteyê Huqûqê Zanêngehê yê Anqara. La semedo ke îdareyê keyê ey weþ nêbi, ancax di aþmî no zanîngeh de waneno. Çend serrî, þîrketa sînemaya seyare Dar Fîlm de xebitîno. Semedo ke nawitiþê filman ra bara (para) peranê na þîrketa fîlman kom biko, rojhilatê Tirkîya (welatê kurdan) de bajar bi bajar geyreno.
10 serrî cezayê giranî
1961 de, reyna Fakulteyê Huqûqê Zanêngehê Îstanbulî de qeydê xo keno. Gulana 1961î de reyna yeno tepîþtiþ. Mecbur maneno ke, perwerdeyîya xo ya zanîngehî ca de verdo. No tarîx ra pey, hinê perwerdeyîya xo ya ê zanîngehê heyatî de dewam keno. Yew serro nêm hepisxane de maneno. Vetiþê hepisxaneyî ra dima þeþ aþmî surgunê Konya beno. Nê þeþ aþman de nêþeno sînoranê Konya ra vejîyo. No surgun de Konya de her roj qereqol de îmza dano. Gulana 1971 de gomaney ser o rayna yeno tepîþtiþ. Semedo ke belge û îspat çin o, serbest veradîyeno û xeyrê qanûnî bi talîmatê fekî hîrê aþmî surgunê Newþehîrî beno. Newþehîr de qereqol de îmza çin bi, la no surgun de taqîbê polisan ra nêxelisîno. 16ê Edara 1972yî de bi îdeayê ardimkerdiþê þoreþgeran ra 10 serrî cezayê giranî û cezayê surgunê danê ey. Panc serrî ra dima bi Efê Hukmatê Ecewîtî hepisxane ra vejîno.
‘Qiralo Bêrûçik’
Yilmaz Guney, nuþtoxanê Edebîyatî û Hunermendanê sînema reyde zî dekewno têkilî. Yew sey nuþtox Onat Kûtlar, Yaþar Kemal û Tûncel Kûrtîzî nas keno, înan reyde beno imbazo samîmî. Sînemaya Tirkîya de, raya ewilî Îstanbul ra teber temaþekerdoxê ey, ey de cuye û qeraqterê xo veynenê. No semed ra bi nameyê “Çîrkîn Qral” (Qiralo Bêrûçik) qelbê (zerrîya) þarî de ca gêno.
1970yan dima, fîlmanê ey de, seruvenê ê mewzûyê komelkî xo nawnenê. Verê fîlma Ûmût (Omid), Arkadaþ (Imbaz), Suru (birr), Yol (Rayîr), Dûwar (Dês) sînemaya Tirkîya de raya ewilî realîteyê Anatolî gêno dest, meseleyanê welatî bi yew pencereya polîtîkî ra hewnêno û sînemaya Tirkîya de, xo dano qebulkerdiþ. Eylula 1974î de nameyê ey yew cînayet de vêreno. 19 serrî cezayê hepisxaneyê gêno. Hepisxane de rîwalê nuþteyanê xo Guneyî rê 100 serrî ceza yeno waþtiþ. 1981 de Hepisxaneyê Îsparta ra vejîno îznê keyî, la hinê nêageyreno hepisxane. Þono Yewnanîstan. Ewta ra þono Swîs (Îswîçre), dima zî þono Fransa. Þertanê 12ê Elule ra, mecbur maneno ke, Fransa de îltîcayê sîyasî bikero.
Fîlm û senaryoyê Guneyî
1982 de, Festîvalê Filmanê Cannesî de, bi Fîlma Yolî (Rayîrî), xelata Palmîya Zêrêne qezenc kerde. Vengê sînemaya Tirkîya, dinya rê da eþnawitiþ.
Tayî fîlmî ke senaryoyê ci nuþtû û îdare kerdî: Bendîm Adým Kerîm (Ez Bîya Nameyê Mi Kerîm), 1967 Pîre Nûrî, 1968 Seyît Han,1968 Aç Kûrtlar (Vergê Veyþanî), 1969 Bîr Çîrkîn Adam (Yew Merdimo Bêruçik), 1969 Ûmût (Hîvî), 1970 1971 Ûmûtsûzlar (Bêhêvîyî), 1971 Agit, 1971 Arkadaþ ( Imbaz),
Yilmaz, sey nameye xo, qetî heyat de pes nêkerd. Sere nêronayo. Seba heq û huqûqê karkeran, seba demokrasî û birayeya þaran; bi fîlmanê xo, bi meqaleyan û kitabanê xo, bi heme têgeyrê xo; vera bêedaletîye, vera zilmî yew têkoþîn da. 12 serrê xo hepîsxane de verna. Yilmaz Guney yew dewaya xo de dozgerî ra vano ke; “Eke heme kes têdûþt bibîynî, nê cayî cenet bîynî.” Goreyê dozgerî, bi nê vatiþê xo Yilmazî bi eþkera propagandaya komînîzmî kerda. Ay wext kamî ke Tirkîya de behsê heq, edalet û têdûþtî bikerdnî komînîst hesibnaynî. Ewro kam ke behsê heq û huqûqê þaran biko, zey ‘terorîst’ hesibnenê. Yilmaz yew xîtabetê xo de vano ke; “Dost û duþman wa heme kes bizano ke; ma do yew roj teqez qezenc bikerê. Hewayê yew koleyî ciwîyayîþ ra se, sey yew leþkerê azadî merdiþ hina baþ o.”
Guney, ke ver qanserê mîde nêweþ kewno, 9ê Elula 1984ê de, wexto ke 47 serre bi, Parîs de wefat kerd. Guney yew welatperwer bi. Þarê xo ra, welatê xo ra zaf hes kerd. Bi hunerê xo yê sînema, bi qelema xo; heq û huqûqê þaran rê xizmet kerd. Guneyî bi hunerê xoyê sinema Tirkîya de û dinya de veng da. Yilmaz Guney; nêmerdo, nêmireno. Bi fîlmanê xo, bi kitabanê xo, bi vindertiþê xo, zerrîya Kurdan de û þaranê Tirkîya de ciwîyêno.
550
YENÝ ÖZGÜR POLÝTÝKA