MAMOSTE SILÊMAN: ‘Qiralo Bêrûçik’ bêmerg o!

Yilmaz Guney 1937 de, Edena de yeno dinya. Nameyê ey yo heqîqî, Yilmaz Putun o. Her çendî îdareyê keyeyê Yilmazî baş nêbo zî domanîya ey, hetanê hewt serreya ey bextîyarey reyde vêrena. Nê serran de, deyrê ke maya ey, bi kurdkî vatê û sazo ke pîyê ey cenayo, ey ser o zaf tesîr kerdo. Dibistanê xo yê yewine, di dibistananê cîyan de temam keno. Wexto ke wendegehê mîyanênî û lîse de waneno; rojname û gazoz roşeno, karê pemeyî de xebitêno, irxatan rê awedayîyey, erebecîyey, çiraxey û karanê cîya-cîyan de xebitîno. Sayeyê nê karanê cîya-cîyayan, wayîrê yew cuyêko bi tecrube beno.

Guney, serran ra dima derheqê domanîya xo de wina vano; “Mi ferqê sinifan; wexto ke mi domananê zengînan reyde kay kerd, ferq kerd. Maya mi hamnanî pîyê mi reyde hêgayan de irxatey, zimistanî zî keyeyan de xizmetkarey kerdnî.”

Eleqeya bi sînema rê 14 serre de destpêkerd

Eleqeyê ey yo sînema, wexto ke hima 14 serre bi destpêkeno. Nê serranê xo de, şîrketanê vilakerdişê fîlman de xebitêno.Naskerdişê ey ê sosyalîzmî, 17 serreya ey de, yew şîîrê Nazim Hikmetî ra destpêkeno. Wendişê nê şîîrî ra dima wina vano; “Mi fam kerd ke ez merdimê kam sinif a. Ez dewij bîya û xalasê mi, ancax bi xelasê sinifa mi mumkun bi.” Kovaranê edebîyatî rê, hîkaye û şîîrî rişnay. Semedo ke hunero mûxalîf îcra kerdnî; semedo ke hîkayeyo ke nameyê ey; “Sîstemê ke hîrê têdûştîye înan bellî nîyê” (Uç Bilinmeyenli Eşitsizlik Sistemleri) nuşto, erzîyeno hepisxane. Na serre de, dekeweno Fakulteyê Huqûqê Zanêngehê yê Anqara. La semedo ke îdareyê keyê ey weş nêbi, ancax di aşmî no zanîngeh de waneno. Çend serrî, şîrketa sînemaya seyare Dar Fîlm de xebitîno. Semedo ke nawitişê filman ra bara (para) peranê na şîrketa fîlman kom biko, rojhilatê Tirkîya (welatê kurdan) de bajar bi bajar geyreno.

10 serrî cezayê giranî

1961 de, reyna Fakulteyê Huqûqê Zanêngehê Îstanbulî de qeydê xo keno.  Gulana 1961î de reyna yeno tepîştiş. Mecbur maneno ke, perwerdeyîya xo ya zanîngehî ca de verdo. No tarîx ra pey, hinê perwerdeyîya xo ya ê zanîngehê heyatî de dewam keno. Yew serro nêm hepisxane de maneno. Vetişê hepisxaneyî ra dima şeş aşmî surgunê Konya beno. Nê şeş aşman de nêşeno sînoranê Konya ra vejîyo. No surgun de Konya de her roj qereqol de îmza dano. Gulana 1971 de gomaney ser o rayna yeno tepîştiş. Semedo ke belge û îspat çin o, serbest veradîyeno û xeyrê qanûnî bi talîmatê fekî hîrê aşmî surgunê Newşehîrî beno. Newşehîr de qereqol de îmza çin bi, la no surgun de taqîbê polisan ra nêxelisîno. 16ê Edara 1972yî de bi îdeayê ardimkerdişê şoreşgeran ra 10 serrî cezayê giranî û cezayê surgunê danê ey. Panc serrî ra dima bi Efê Hukmatê Ecewîtî hepisxane ra vejîno. 

‘Qiralo Bêrûçik’

Yilmaz Guney, nuştoxanê Edebîyatî û Hunermendanê sînema reyde zî dekewno têkilî. Yew sey nuştox Onat Kûtlar, Yaşar Kemal û Tûncel Kûrtîzî nas keno, înan reyde beno imbazo samîmî. Sînemaya Tirkîya de, raya ewilî Îstanbul ra teber temaşekerdoxê ey, ey de cuye û qeraqterê xo veynenê. No semed ra bi nameyê “Çîrkîn Qral” (Qiralo Bêrûçik) qelbê (zerrîya) şarî de ca gêno.

1970yan dima, fîlmanê ey de, seruvenê ê mewzûyê komelkî xo nawnenê. Verê fîlma Ûmût (Omid), Arkadaş (Imbaz), Suru (birr), Yol (Rayîr), Dûwar (Dês) sînemaya Tirkîya de raya ewilî realîteyê Anatolî gêno dest, meseleyanê welatî bi yew pencereya polîtîkî ra hewnêno û sînemaya Tirkîya de, xo dano qebulkerdiş. Eylula 1974î de nameyê ey yew cînayet de vêreno. 19 serrî cezayê hepisxaneyê gêno. Hepisxane de rîwalê nuşteyanê xo Guneyî rê 100 serrî ceza yeno waştiş. 1981 de Hepisxaneyê Îsparta ra vejîno îznê keyî, la hinê nêageyreno hepisxane. Şono Yewnanîstan. Ewta ra şono Swîs (Îswîçre), dima zî şono Fransa. Şertanê 12ê Elule ra, mecbur maneno ke, Fransa de îltîcayê sîyasî bikero.

Fîlm û senaryoyê Guneyî

1982 de, Festîvalê Filmanê Cannesî de, bi Fîlma Yolî (Rayîrî), xelata Palmîya Zêrêne qezenc kerde. Vengê sînemaya Tirkîya, dinya rê da eşnawitiş. 

Tayî fîlmî ke senaryoyê ci nuştû û îdare kerdî: Bendîm Adım Kerîm (Ez Bîya Nameyê Mi Kerîm), 1967 Pîre Nûrî, 1968 Seyît Han,1968 Aç Kûrtlar (Vergê Veyşanî), 1969 Bîr Çîrkîn Adam (Yew Merdimo Bêruçik), 1969 Ûmût (Hîvî), 1970 1971 Ûmûtsûzlar (Bêhêvîyî), 1971 Agit,  1971 Arkadaş ( Imbaz), 

Yilmaz, sey nameye xo, qetî heyat de pes nêkerd. Sere nêronayo. Seba heq û huqûqê karkeran, seba demokrasî û birayeya şaran; bi fîlmanê xo, bi meqaleyan û kitabanê xo, bi heme têgeyrê xo; vera bêedaletîye, vera zilmî yew têkoşîn da. 12 serrê xo hepîsxane de verna. Yilmaz Guney yew dewaya xo de dozgerî ra vano ke; “Eke heme kes têdûşt bibîynî, nê cayî cenet bîynî.” Goreyê dozgerî, bi nê vatişê xo Yilmazî bi eşkera propagandaya komînîzmî kerda. Ay wext kamî ke Tirkîya de behsê heq, edalet û têdûştî bikerdnî komînîst hesibnaynî. Ewro kam ke behsê heq û huqûqê şaran biko, zey ‘terorîst’ hesibnenê. Yilmaz yew xîtabetê xo de vano ke; “Dost û duşman wa heme kes bizano ke; ma do yew roj teqez qezenc bikerê. Hewayê yew koleyî ciwîyayîş ra se, sey yew leşkerê azadî merdiş hina baş o.”

Guney, ke ver qanserê mîde nêweş kewno, 9ê Elula 1984ê de, wexto ke 47 serre bi, Parîs de wefat kerd. Guney yew welatperwer bi. Şarê xo ra, welatê xo ra zaf hes kerd. Bi hunerê xo yê sînema, bi qelema xo; heq û huqûqê şaran rê xizmet kerd. Guneyî bi hunerê xoyê sinema Tirkîya de û dinya de veng da. Yilmaz Guney; nêmerdo, nêmireno. Bi fîlmanê xo, bi kitabanê xo, bi vindertişê xo, zerrîya Kurdan de û şaranê Tirkîya de ciwîyêno.